Tek Tanrılı Dinlerde Zeytin I - Âdem’in Ölüm Hikâyesi

* Sanat tarihinin bu döneminde; sanatcılar, matematiği kullanarak persfektifi tanımlamışlardır, böylece; resim yaptıkları yüzeylerde, gerçek bir doğrulukla, üç boyutluluk hissini vermeye başlarlar.

Tek tanrı inancının yükseldiği Ortadoğu halklarında, zeytin ağacının rol aldığı en eski hikâye, Âdem’in ölümü ve gömülmesi ile ilişkilidir. Âdem, ölüm zamanı geldiğinde, kendisi ve insanlık için, tanrıdan merhamet diler. Elçi olarak, üçüncü oğlu Şit’i, cennetin kapısını bekleyen meleğe, merhamet yağı istemeye gönderir. Baş melek, Şit'e üç kere cennete bakmasını söyler.

İlk bakışta, dört nehrin doğduğu kaynağı ve onun üzerinde kurumuş bir ağaç; ikinci bakışında, ağacın gövdesine dolanmış bir yılan ve üçüncüde ise ağacın göğe yükseldiğini görür. Bu ağacın tepesinde yeni doğmuş bir bebek bulunmakta ve ağacın kökleri yeraltı âlemine kadar uzanmaktadır. Melek, Şit'e bebeğin kurtarıcı (Mesih) olduğunu söyler ve Adem ile Havva'nın tatmış olduğu bilgelik ağacından üç tohum verir. Bu üç tohumu babası Adem'in ağzına koymasını ister ve babasının üç gün sonra öleceğini söyler.

Âdem Şit’in anlattıklarını duyunca cennetten kovulduğundan beri ilk kez gülümser. Çünkü insanlığın kurtarılacağını anlamıştır. Âdem ağzına koyulan bu tohumlarla gömülür ve böylece Adem'in mezarından zeytin, selvi ve sedir ağaçları ortaya çıkarlar.

Bu ağaçların kökleri dünyanın merkezini sembolize ettiği düşünülmektedir. Tek tanrı inancının yaygınlaştığı Ortadoğu coğrafyasında, bu ağaçların, özellikle de zeytinin, söylencelerde yer değiştirdiğini görürüz. Tanrıdan aldıkları emir doğrultusunda, önce Musa tarafından Tabor dağına, oradan da Davud tarafından Kudüs’e götürülür. Dünyanın merkezinde haça gerilen İsa’nın kanı, Âdem’in yaratıldığı ve gömüldüğü yere, yani Âdem’in kafatasına damlayarak onu vaftiz eder; ve böylece, insanlığın babası da arınmış olur. 

Bu söylencelerdeki bir başka ayrıntı ise, ağacın bulunduğu dağ ile ilgilidir; “kutsal dağ” sembolü. Bu inanca göre dünyanın merkezi, yerle göğün birleştiği kutsal bir dağdır. Farklı coğrafya halklarında var olan kadim bir inançtır. İsa hikâyesindeki dağ, Kudüs yakınlarındaki Golgotha tepesi'dir. Kudüs ve Süleyman tapınağı da bu tepe ile özdeşleştirilmiştir. Bu inanış, Pagan halklarının bilincindeki "tanrılar kutsal dağda yaşar" düşüncesinin zamanla halkların bilincinde nasıl bir değişime uğradığının göstergesidir.

Peygamberlerin hayat hikâyelerini ve bildiri faaliyetlerini anlatan eserlerde, Âdem’in ağrısı için tanrıdan yardım istediğinde Cebrail’in zeytin ağacını indirdiği ve meyvesini kullanmasını istediği hikâye edilir. Çok tanrılı pagan halkları inançlarındaki zeytin ağacını yaratan tanrıça Athena, bu söylencede vahiy meleği Cebrail'e dönüşmüş gibi görünmektedir. 

Derleyen: Uğur Saraçoğlu (ugisaracoglu@yahoo.com.tr)

Kaynakça:

1. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2792896.

2. Dinler Tarihine Giriş, Mircea Eliade,1979, Çeviren: Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, 2000.